Bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) là bệnh rối loạn chuyển hóa không đồng nhất, có đặc điểm tăng glucose huyết do khiếm khuyết về tiết insulin, về tác động của insulin, hoặc cả hai.

Tại Việt Nam, số liệu thống kê năm 2017 cho thấy 29.000 người lớn tử vong do các nguyên nhân liên quan tới ĐTĐ; khoảng 80 ca tử vong/ngày. ĐTĐ là nguyên nhân thứ 3 gây tử vong tại Việt Nam (2015). Theo IDF 2017, có 8,2% người trưởng thành tại Việt Nam (độ tuổi 20-79) bị rối loạn dung nạp glucose (IGT). Theo nghiên cứu STEPS 2015 tại Việt Nam (người trưởng thành độ tuổi từ 18-69) cho thấy: 68,9% người bị tăng đường huyết chưa được phát hiện; 15,6% dân số Việt Nam bị thừa cân béo phì (BMI≥25). Tỷ lệ cao hơn ở thành thị (21,3%) so với nông thôn (12,6%); 18,9% người trưởng thành bị tăng huyết áp, trong đó tỉ lệ ở nam giới (23,1%) cao hơn so với nữ giới (14,9%); 30,2% người trưởng thành có tăng cholesterol máu.

Nếu không được phát hiện và điều trị sớm sẽ gây nên các biến chứng nguy hiểm ở thận, não, mắt, tim mạch…có thể dẫn đến tử vong. Theo IDF, 70% số ca mắc ĐTĐ típ 2 có thể phòng tránh bằng cách thay đổi chế độ ăn uống và tăng cường hoạt động thể lực. Một chế độ dinh dưỡng hợp lý và lối sống lành mạnh sẽ giúp các bạn phòng ngừa được căn bệnh nguy hiểm này.

Phòng bệnh tiểu đường như thế nào?

Đầu tiên, cần phòng ngừa thừa cân và béo phì: Dựa vào chỉ số BMI (chỉ số khối của cơ thể), BMI là cân nặng/chiều cao bình phương (trong đó cân nặng tính bằng kg, chiều cao tính bằng mét). Chỉ số này nên giữ trong khoảng 18,5 - 23. Vì vậy kiểm soát cân năng hợp lý là một trong những ưu tiên hàng đầu trong dự phòng đái tháo đường.

Tăng cường hoạt động thể lực: Hoạt động thể lực giúp bạn giảm cân, ngoài ra còn cải thiện độ nhạy của insulin và giúp giảm Glucose máu. Nên có một chế độ luyện tập thể dục thường xuyên mỗi ngày khoảng 30 phút - 1 giờ.

Dinh dưỡng hợp lý: Ăn đa dạng thực phẩm, đảm bảo cân bằng năng lượng. Nên ăn hơn 20 loại thực phẩm mỗi ngày bằng cách ăn các món ăn hỗn hợp, có nhiều món trong một bữa ăn, thay đổi bữa để ăn ngon miệng, nên chia khẩu phần thành nhiều bữa.

Lưu ý khi lựa chọn chất bột đường: Năng lượng do nhóm bột đường cung cấp chiếm từ 60% tổng năng theo nhu cầu dựa vào cân nặng và mức độ hoạt động thể lực. Hạn chế các thực phẩm có chứa carbohydrate tinh chế như bánh mỳ, gạo trắng, khoai tây chiên, kẹo, nước ngọt, thức ăn nhanh… Nên sử dụng thực phẩm chứa nhiều cacbohydrate phức hợp như gạo lứt, khoai củ… để giữ mức đường máu ổn định vì chúng được tiêu hóa chậm hơn, do đó ngăn ngừa cơ thể sản xuất quá nhiều insulin, chúng cũng giúp bạn no lâu hơn. Nếu ăn đồ ngọt, nên ăn trong bữa ăn, không nên ăn độc lập vì có thể gây tăng đường máu đột ngột.

Tăng cường ăn thực phẩm giàu chất xơ: Chất xơ có nhiều trong một số thực phẩm như táo, cam, vỏ trái cây, cây họ đậu, gạo lứt, rau xanh…. Chất xơ có tác dụng làm giảm đáp ứng Glucose máu và insulin bằng cách kìm hãm thủy phân tinh bột và hấp thu glucose, lưu thức ăn ở dạ dày lâu hơn và cải thiện độ nhạy cảm của insulin làm giảm nhanh mức đường máu. Lượng chất xơ nhiều làm tăng cảm giác no, làm giảm cholesterol.

​

Lưu ý khi lựa chọn chất béo: Chất béo làm chậm quá trình tiêu hóa giúp no lâu hơn, làm lượng đường trong máu không bị tăng nhanh chóng. Tuy nhiên, để phòng thừa cân béo phì mức tiêu thụ lipid trong khẩu phần ăn của người trưởng thành nằm trong khoảng 18 - 25% năng lượng của khẩu phần. Cần tránh chất béo bão hòa, (sản phẩm bơ sữa toàn phần và mỡ động vật như bò, heo, gà, các đồ chiên). Cần hạn chế cholesterol ở mức thấp nhất. Nên sử dụng chất béo không bão hòa có nguồn gốc từ thực vật như dầu oliu, dầu hạt cải, dầu đậu nành các loại mỡ cá…Ưu tiên sử dụng các acid béo Omega - 3 hỗ trợ não và sức khỏe tim mạch (cá hồi, cá ngừ).

Sử dụng nhóm chất đạm: Cần đảm bảo theo nhu cầu khoảng 12 - 14% tổng năng lượng (Nếu bị Đái tháo đường thì nhu cầu chất đạm cần tăng lên khoảng 15%).

Sử dụng thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất: Nên sử dụng từ nguồn rau, trái cây tươi (trái cây ít ngọt).

Một số lưu ý khác: đồ uống có cồn (rượu, bia), các loại nước ngọt có ga (cocacola, pepsi) cần hạn chế, nên ăn có chừng mực, không nên ăn quá no hay quá đói, không ăn thứ gì quá nhiều, không nên bỏ ăn sáng, nên khám sức khỏe định kỳ đặc biệt với những người có nguy cơ cao như béo phì, rối loạn mỡ máu, có người thân trong gia đình (cha, mẹ, anh, chị em ruột) bị tiểu đường, phụ nữ sinh con có cân nặng > 4kg, tiền sử đái tháo đường thai nghén…

Tóm lại Đái tháo đường có thể dự phòng được bằng chế độ dinh dưỡng và hoạt động thể lực hợp lý, giữ cân nặng vừa phải, tránh béo phì./.

Hồ Văn Son - Khoa KSBT.