Trong thực tế điều trị, sự phối hợp thuốc là việc không thể tránh khỏi nhưng nhiều khi không đạt được hiệu quả như mong muốn.Trong trạng thái đa bệnh lý, đa triệu chứng lại càng cần phối hợp nhiều thuốc, khi sử dụng đồng thời nhiều thuốc cho người bệnh thì nguy cơ tương tác thuốc có thể xảy ra.

Tương tác thuốc là một phản ứng giữa một thuốc với một tác nhân thứ hai  thuốc, thực phẩm, hóa chất khác..)

Khi kê đơn thuốc từ hai loại trở lên, người thầy thuốc phải cân nhắc đến sự tương tác giữa các thuốc cần cân nhắc giữa nguy cơ/ lợi ích khi lựa chọn thuốc, làm sao phải có lợi, nếu không thì hại chỉ nhỏ và ít nhất. Lắm lúc người bệnh không đi khám mà tự đến nhà thuốc mua dưới sự hướng dẫn của nhân viên bán thuốc, cũng phải mua 4 - 5 loại thuốc.Tương tác thuốc sẽ xảy ra khi dùng từ hai thuốc trở lên và ảnh hưởng của thức ăn- nước uống ( sữa, cà phê, nước trà, rượu…)

Nhân viên khoa Dược hướng dẫn bệnh nhân sử dụng thuốc

Có một điều ít ai chú ý là cứ hai thứ thuốc vào cơ thể thì đã có tương tác với nhau rồi, khỏi phải cần đến nhiều thứ thuốc. Tương tác có lợi là khi thuốc hỗ trợ nhau tăng cường tác dụng. Tương tác bất lợi là làm giảm tác dụng của nhau, có khi gây ra độc tính. Nếu tương tác bất lợi ít thì có thể bỏ qua vì phần lợi mà thuốc đem đến quan trọng hơn. Nhưng cũng có những trường hợp quá hại, không thể chấp nhận được, ảnh hưởng đến sức khỏe, khiến bệnh tình trở nên nặng hơn, thậm chí tử vong. Khi đề cập đến phần hại của tương tác, cần quan tâm đến những điều sau:

Sự tương tác làm giảm tác dụng của thuốc

Một thuốc muốn có tác dụng cần phải được hấp thu vào máu. Nếu lượng thuốc được hấp thu ít hay thời gian để thuốc vào đến máu kéo dài thì tác dụng của thuốc sẽ bị giảm đi.

Các thuốc trung hòa acid dịch vị hay giảm tiết acid thường dùng trong các chứng đau do thừa acid dạ dày như hydroxyd aluminum, hydroxyd magnesium hay thuốc ức chế sự bài tiết dịch vị cimetidine, ranitidine, famotidine, nizatidine hay thuốc ức chế bơm proton (kết quả là ức chế bài tiết dịch vị) omeprazole, rabeprazole, pantoprazole. Tất cả các thuốc này làm tăng pH acid dịch vị nên sẽ làm giảm sự hấp thu (giảm hòa tan) của những thuốc nếu dùng cùng thời điểm như: Sucralfat, Fluconazole, isoniazid...

Lại có trường hợp các thuốc uống cùng với nhau xảy ra phản ứng tạo thành phức bền vững giữa các thuốc phối hợp, thuốc sẽ khó hấp thu. Như tetracyclin, Cefuroxim, Fluoroquinolon (Ciprofloxacin, Levofloxacin), Prednisolon khi uống chung với các thuốc chứa ion kim loại hóa trị cao : Ca²⁺ , Al³⁺  hay Fe^3+, Fe²⁺  sẽ làm giảm rõ rệt sự hấp thu của kháng sinh này lẫn thuốc kèm theo. Vì vậy không nên uống các kháng sinh trên với sữa hay uống chung với các thuốc chứa calci, sắt.

Những thuốc có khả năng tạo một màng bao phủ niêm mạc đường tiêu hoá như sucralfat, bismuth để trị viêm loét dạ dày hay smecta trị tiêu chảy cũng ngăn cản sự hấp thu của các thuốc dùng chung với nó như: Ciprofloxacin, Norfloxacin. Vì lớp màng nhầy này vừa có tác dụng bảo vệ niêm mạc nhưng lại cũng ngăn cản thuốc không cho thấm vào các mao mạch trong đường tiêu hóa.

Tương tác làm tăng độc tính của thuốc

Đây là tương tác bất lợi thường gặp do vô tình sử dụng các thuốc có tác dụng điều trị khác nhau nhưng lại có độc tính trên cùng một cơ quan hoặc khi phối hợp các thuốc cùng nhóm với nhau do có cùng một kiểu độc tính.

Furosemid+ gentamycin làm tăng độc tính trên tai và thận

Thuốc nhóm Corticoid+ thuốc kháng viêm không steroid làm tăng nguy cơ xuất huyết tiêu hóa

Phối hợp 2 nhóm thuốc kháng viêm không steroid với nhau dẫn đến tăng nguy cơ loét dạ dày và xuất huyết tiêu hóa.

Tương tác có lợi

Thức ăn kích thích sự bài biết mật, đặc biệt là thức ăn giàu chất béo, điều này sẽ có lợi cho việc hấp thu các thuốc tan nhiều trong mỡ như Griseofulvin, Vitamin A, D, E,K..

Khi dùng các thuốc có chứa sắt, nếu dùng thêm vitamin C sẽ tăng hấp thu sắt.

Thực tế quá trình kê đơn sử dụng thuốc khám chữa bệnh tại Trung tâm Y tế huyện Tân Phú Đông, định kỳ hàng tháng Hội đồng Thuốc và điều trị tổ chức họp bình đơn thuốc, bệnh án cũng như cung cấp nhiều thông tin chính thống (thuốc đình chỉ lưu hành,thuốc giả, thuốc kém chất lượng…) từ Bộ Y tế, Cục Quản lý Dược, Sở Y tế...triển khai và rút kinh nghiệm bằng văn bản đến các Khoa, phòng, Trạm Y tế xã để sử dụng thuốc phục vụ cho người bệnh trên tinh thần an toàn, hiệu quả, ít tác dụng phụ và tránh lãng phí.

Do đó, để đảm bảo cho người bệnh sử dụng thuốc an toàn hợp lý và đạt hiệu quả cao trong điều trị người thầy thuốc cần cân nhắc loại thuốc, liều dùng sao cho khi phối hợp thuốc là có lợi hay giảm thiểu tối đa tác dụng phụ. Bệnh nhân không nên tự ý dùng thuốc hay kết hợp thuốc mà phải có chỉ định của thầy thuốc mới được dùng./.

Đăng Thị Mộng Thu - Khoa Dược.